نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علامة طباطبائی، تهران، ایران.

2 گروه فلسفه دانشکده ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

میرداماد و شاگردانش همچون ملاصدرا و میرسیداحمد علوی، سهروردی را پیرو رواقیان دانسته‌اند. در این مقاله این ادعا مورد ارزیابی قرارگرفته است. از آنجا که از رواقیان مطالب اندک و پراکنده‌ای در آثار اسلامی نقل شده ، با جستجو در این منابع تمامی مطالب نقل شده و منسوب به رواقیان با نظریات سهروردی مقایسه و حدود چهل مورد مشابهت میان آراء ایشان مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند از:
الف) تاثیرات مستقیم: مقدار دانستن جسم؛ تعریف متفاوت جوهر و عرض؛ عرض دانستن صورت؛ انکار هیولای اولی؛ انکار تخلخل و تکاثف حقیقی؛ دور و کور و...
ب) تأثیرات غیرمستقیم: کاهش تعداد مقولات؛ سلسله مراتب هستی؛ تجرد نفس و...
همچنین به این سؤال پاسخ داده شده است که بر اساس چه شواهدی میرداماد و شاگردان وی سهروردی را «شیخ اتباع رواقیان» نامیده‌اند؟ پیش از این جان والبریج در مقاله‌ای تلاش کرده است به این سؤال پاسخ دهد که چرا ملاصدرا سهروردی را پیرو رواقیان دانسته است. اما پاسخ وی در این مقاله مورد نقد قرار گرفته استو این فرضیه مطرح شده است که به دلیل آنکه سهروردی خود را «نایب الاقدمین» دانسته است و میان مطالب منسوب به «الأقدمین» در آثار سهروردی و آراء رواقیان ارتباط وجود دارد، میرداماد وی را شیخ اتباع رواقیان نامیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An investigation into the Impact of Stoic Voters on the Suhrawardi School of Illumination

نویسندگان [English]

  • Saeed Anvari 1
  • hamedeh rastaei jahromi 2

1 associate professor of philosophy and islamic knowledge, allamet tabatabai university, tehran, iran.

2 Department of Philosophy Faculty of Persian Literature and Foreign Languages Allameh Tabataba’i University

چکیده [English]

The current study attempts to evaluate the claim that Mirdamad and his disciples, such as Mulla Sadra and Mir Seid Ahmad Alavi, considered Suhrawardi a Successors of the Stoics. Since the Stoics have been quoted in a small number of publications in Islamic works, by searching in these sources, all the narrations cited and related to the Stoics are compared with Suhrawardi's views, and about forty similar cases have been considered among their opinions. The results suggest:
A) Direct effects: objects as quantity, the different definition of the substance and the accident, form as accident, denial of the prime matter, denial of real condensation and rarefaction, spherical revolutions,and etc.
B) Indirect effects: the reduction of the ten categories, the hierarchy of existence, the immateriality of the soul, and etc.
It is also examined that on the basis of what evidence Mirdamad and his disciples called Suhrawardi "successors of stoic". Previously, John Wallbridge (2000) attempted to answer the question of why Mulla Sadra regarded Suhrawardi as a "successors of the Stoic". But, his answer has been criticized, and it is hypothesized in the current study that due to link between the "al-aqdamin" (the ancients) in Suhrawardi's works and the stoic's views, Mirdamad Sheikh has called him as an "successors of the stoic".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Suhrawardi
  • Stoics
  • successor of Stoic
  • Mirdamad
  • Mulla Sadra
ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1379). شعاع اندیشه و شهود در فلسفة سهروردی، تهران: انتشارات حکمت.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1380). قواعد کلی فلسفی در فلسفة اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن ابی اصیبعه. (بی تا). عیون الأنباء فی طبقات الاطباء، تحقیق نزار رضا، بیروت: دار مکتبه الحیاه.
ابن المطران، ابونصر اسعد بن الیاس. (1386). بستان الاطباء و روضه الألباء، چاپ عکسی از نسخة کتابخانة ملک، با مقدمه و خلاصة ترجمه و تعلیقات مهدی محقق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ابن بهریز. (1381). حدود المنطق، به همراه المنطق لابن المقفع، تصحیح محمدتقی دانش پژوه، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
ابن جلجل، ابی داود سلیمان بن حسان اندلسی. (1955م). طبقات الأطباء و الحکماء، تصحیح فؤاد سیّد، قاهره: مطبعه المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیه.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد. (1971م). تاریخ ابن خلدون، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
ابن‌رشد. (1377). تلخیص کتاب مابعدالطبیعه، تحقیق عثمان امین، تهران: انتشارات حکمت.
ابن‌رشد. (1994م). رساله مابعد الطبیعه، تصحیح رفیق العجم و جیرار جهامی، بیروت: دارالفکر.
ابن سینا. (1400ق). رساله بعض الافاضل الی علماء مدینه السلام فی مقولات الشیخ الرئیس، بخشی از رسائل ابن سینا، قم: انتشارات بیدار.
ابن سینا. (1952م). رساله العروس، مجلة الکتاب (جزء خاص بابن‌سینا)، مجلد 11، السنه السابعه، الجزء الرابع، آبریل.
ابن سینا. (1379). النجاه، تصحیح محمدتقی دانش پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن عبری، غریغوریوس الملطی. (1985م). تاریخ مختصر الدول، الاب انطون صالحانی الیسوعی، بیروت: المطبعة الکاثولیکیه.
ابوالبرکات. (1373). المعتبر فی الحکمه، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
اردکانی، احمد بن محمد حسینی. (1371). مرآت الاکوان (تحریر شرح هدایه ملاصدرای شیرازی)، تصحیح عبدالله نورانی، تهران: میراث مکتوب.
اسفراینی، ملا اسماعیل. (1383). انوار العرفان، تحقیق: سعید نظری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
اشکوری، قطب الدین محمد بن علی. (1378). محبوب القلوب، تصحیح ابراهیم دیباجی و حامد صادقی، تهران: میراث مکتوب.
اندلسی، ابی‌القاسم ابن‌صاعد. (1999م). طبقات الامم، تصحیح لویس شیخو، المطبعه الکاثولیکیه للآباء الیسوعیین، 1912م، افست شده در جلد اول از الفلسفه الاسلامیه، به کوشش فؤاد سزگین، فرانکفورت: معهد تاریخ العلوم العربیة و الاسلامیه.
انواری، سعید و عباس انواری. (1392الف). «بررسی پدیدة تخلخل و تکاثف در طبیعیات فلسفة اسلامی (بحثی منتقدانه از منظر دانش فیزیک)»، فصلنامة فلسفه و کلام اسلامی (مقالات و بررسیها)، سال 46، شمارة 1، بهار و تابستان، ص23-53.
انواری، سعید. (1395). «تفاوت هیئت در حکمت اشراق با عرض در حکمت مشاء»، شناخت (پژوهش نامة علوم انسانی)، شمارة16، پیاپی 1/74، بهار و تابستان، ص23-38.
 
انواری، سعید. (1392ب). «مبانی حکمت ذوقی و حکمت خالده از دیدگاه شیخ اشراق»، سالک حکمت (ارج‌نامة استاد دکتر غلامرضا اعوانی)، به کوشش شهین اعوانی، تهران، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران، ص785-805..
برن، ژان. (1362). فلسفة رواقی، ترجمة: سید ابوالقاسم پورحسینی، تهران: کتاب‌های سیمرغ.
بریه، امیل. (1374). تاریخ فلسفه، ج2، دورة انتشار فرهنگ یونانی و دورة رومی، ترجمة: علی‌مراد داودی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بهار نژاد، زکریا. (1391). «رواقیان در فلسفة ملاصدرا»، فصلنامة تاریخ فلسفه، سال سوم، شمارة دوم (پیاپی 10)، پاییز، ص7-36.
دشتکی، غیاث الدین. (1382). اشراق هیاکل النور، تقدیم و تحقیق علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب.
رازی، ابوحاتم. (1381). اعلام النبوة، تحقیق و تصحیح: صلاح الصاوی و غلامرضا اعوانی، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
سجستانی، ابوسلیمان منطقی،. (1974م). صوان الحکمه (وثلاث رسائل)، تصحیح عبدالرحمن بدوی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
سهروردی، شهاب الدین. (1380الف). الالواح العمادیة، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، ج4، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شهاب الدین. (1380ب). الواح عمادی، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شهاب الدین. (1380ج). پرتونامه، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شهاب الدین. (1388). التلویحات اللوحیة و العرشیة، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
سهروردی، شهاب الدین. (1380د). حکمة الاشراق، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، ج2، تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شهاب الدین. (1380هـ). کلمه التصوف، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، ج4، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شهاب الدین. (1386). لغت موران، تصحیح: نصرالله پورجوادی، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
سهروردی، شهاب الدین. (1380و). اللمحات، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، ج4، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 
 
سهروردی، شهاب الدین. (1393). المشارع و المطارحات (الطبیعیات)، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: انتشارات کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
سهروردی، شهاب الدین. (1380ز). المشارع و المطارحات (الهیات)، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، ج1، تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شهاب الدین. (1385). المشارع و المطارحات (منطق)، تصحیح مقصود محمدی و اشرف عالی‌پور، کرج: حق یاوران.
سهروردی، شهاب الدین. (1380ح). المقاومات، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، ج1، تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شهرزوری، شمس الدین. (1988م). تاریخ الحکماء (نزهه الارواح و روضه الافراح)، تحقیق د. عبدالکریم أبوشویرب، طرابلس: جمعیّه الدعوه الاسلامیه العالمیه.
شهرزوری، شمس الدین. (1380). شرح حکمه الاشراق، تصحیح حسین ضیائی تربتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شهرستانی، عبدالکریم. (1364). الملل و النحل، تصحیح محمد بدران، قم: الشریف الرضی.
شیخ بهائی، (1403ق). الکشکول. بیروت: اعلمی.
طوسی، خواجه نصیرالدین. (1405ق). مصارع المصارع، قم: مکتبه آیت الله المرعشی.
عامری، محمد بن یوسف. (1998م). الأمد علی الأبد (متن عربی و انگلیسی)، (by Evertt K. Rowson, A Muslim philosopher on the soul and its fate: Al-Amiri's Kitab al-Amad al l-abad, New Haven, American oriental society)).
علوی، احمد بن زین العابدین. (1376الف). شرح کتاب القبسات، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی.
علوی، احمد بن زین العابدین. (1376ب). کشف الحقائق (شرح تقویم الایمان میرداماد)، به همراه تعلیقات ملاعلی نوری، تصحیح علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب.
فارابی، ابونصر.(1408ق). المنطقیات، تحقیق و مقدمة محمدتقی دانش پژوه، قم: مکتبه آیت الله المرعشی.
فلوطرخس. (1980م). فی الآراء الطبیعیه، ضمیمه کتاب فی النفس ارسطو، تصحیح عبدالرحمن بدوی، بیروت: دار القلم.
قطب شیرازی، محمود بن مسعود کازرونی. (1384). شرح حکمة الاشراق، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
قفطی. (1347). تاریخ الحکماء (ترجمة فارسی از قرن یازدهم هجری)، به کوشش بهین دارائی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قمی، قاضی سعید. (1415ق). شرح توحید الصدوق، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کاپلستون، فردریک. (1380). تاریخ فلسفه، جلد یکم: یونان و روم، ترجمة سیدجلال الدین مجتبوی، تهران: انتشارات سروش و علمی و فرهنگی.
کاتبی قزوینی، علی بن عمر. (1353). حکمة العین و شرحه، تصحیح جعفر زاهدی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
کربن، هانری. (1380). تاریخ فلسفة اسلامی، ترجمة جواد طباطبایی، تهران: انتشارات کویر.
لائرتیوس، دیوگنس. (1387). فیلسوفان یونان، ترجمة: بهراد رحمانی، تهران: نشر مرکز.
مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین. (1349). التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره: دار الصاوی.
ملاصدرا. (1387). اجوبه المسائل، بخشی از کتاب سه رسائل فلسفی، تصحیح سیدجلال الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ملاصدرا. (1375الف). اجوبه المسائل الکاشانیه، مجموعۀ رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: انتشارات حکمت.
ملاصدرا. (1362). ایقاظ النائمین، تصحیح محسن مؤیدی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
ملاصدرا. (1375ب). رساله اصاله جعل الوجود، مجموعۀ رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: انتشارات حکمت.
ملاصدرا. (1981م). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث.
ملاصدرا. (1305ق). تعلیقات صدرالمتالهین بر الهیات شفا، قم: انتشارات بیدار.
ملاصدرا. (1361الف). تفسیر القران الکریم، تصحیح محمدخواجوی، قم: انتشارات بیدار.
ملاصدرا. (1366). شرح اصول الکافی لصدرالمتألهین، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ملاصدرا. (1422ق). شرح الهدایة الاثیریة، تصحیح محمد مصطفی فولادکار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ملاصدرا. (1360). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
ملاصدرا. (1361ب). العرشیه، تصحیح و ترجمه غلامحسین آهنی، تهران: انتشارات مولی.
ملاصدرا. (1354). المبدأ و المعاد، تصحیح سیدجلال الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفة ایران.
ملاصدرا. (1363الف)، المشاعر، تصحیح هانری کربن، تهران: انتشارات طهوری.
ملاصدرا. (1363ب). مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسة تحقیقات فرهنگی.
میرداماد، محمدباقر. (1385). الافق المبین، مصنفات میرداماد، ج2، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
میرداماد، محمدباقر. (1381الف)، الایماضات، مصنفات میرداماد، ج1، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
میرداماد، محمدباقر. (1370). تعلیقات منطقیه میرداماد، منطق و مباحث الفاظ (مجموعۀ متون و مقالات تحقیقی)، به کوشش مهدی محقق و توشی هیکو ایزوتسو، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
میرداماد، محمدباقر. (1381ب). التقدیسات، مصنفات میرداماد، ج1، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
میرداماد، محمدباقر. (1380). جذوات و مواقیت، تصحیح علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب.
نراقی، ملامهدی. (1423ق). جامع الافکار و ناقد الانظار، تصحیح مجید هادی‌زاده، تهران: انتشارات حکمت.
نراقی، ملامهدی. (1381). اللمعات العرشیة، تصحیح علی اوجبی، کرج: نشر عهد.
نگری، عبدالنبی احمد. (1975م). جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون (دستور العلماء)، بیروت: مکتبه لبنان الناشرون.
والبریج، جان. (1393). «آیا سهروردی، نو رواقی مسلمان قرن ششم بود؟»، ترجمة سعید انواری و حامده راستایی، سهروردی پژوهی (مجموعۀ مقالاتی دربارة آرا و آثار سهروردی)، به کوشش علی اوجبی، تهران: خانة کتاب.
هروی، محمدشریف. (1363). انواریه، تصحیح حسین ضیائی، تهران: امیرکبیر.
یزدان پناه، سید یدالله. (1389). حکمت اشراق (گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب الدین سهروردی)، تحقیق و نگارش مهدی علی پور، تهران: انتشارات سمت.
Walbridge, John. (2000). The Leaven of the Ancients: Suhrawardi and the Heritage of the Greeks, New York: State University of New York Press.