نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سید اشکان خطیبی ¹
• محمد تقی طباطبائی ²

¹ دانشجوی فلسفه دانشگاه تهران

² استادیار فلسفه دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

فلسفۀ برگسون را گاه دوگانه‌انگار دانسته‌اند و گاه یگانه‌انگار. بهای جانبداری از هریک نیز نابوده ‌انگاشتن بعضی مفاهیم و تصریح‌های برگسون به نفع بعضی دیگر بوده است. در این میان، کسانی کوشیده‌اند فلسفۀ برگسون را هم‌زمان دوگانه‌انگار و یگانه‌انگار بخوانند، اما کوشش‌ها نه‌تنها نابسنده بوده بلکه بر دشواری‌های پیشین نیز افزوده است؛ زیرا گاه فلسفۀ برگسون را به فلسفه‌ای وحدت وجودی بازبرده و گاهی بر بنیادی دیالکتیکی استوار ساخته و گاه دیگر آن را به‌نوعی دوگانه‌انگاریِ متعارف بدل کرده است. ژیل دلوز، با طرح آموزۀ «تفاوت»، خوانشی از فلسفۀ برگسون به دست داده است که بر اساس آن فلسفۀ برگسون لحظات مختلفی از دوگانه‌انگاری و یگانه‌انگاری دارد که در هریک، دیرند «بیانی» دیگرگونه می‌پذیرد: از دوگانه‌انگاری مطلق به یگانه‌انگاری نهفته و سپس به دوگانه‌انگاریِ بازیافته. هدف این مقاله این است که ضمن برجسته کردن تفاوت اساسی خوانش دلوز با بقیۀ خوانش‌های وحدت وجودی یا دوگانه‌انگار یا دیالکتیکی از فلسفۀ برگسون، نشان دهد که توضیح نسبت این لحظات و به‌ویژه توضیح منطق گذارِ واپسین به دوگانه‌انگاریِ بازیافته مستلزم فراخواندن آموزه‌ای است که گرچه دلوز خود آن را پرورانده، در خوانش‌اش از برگسون آن را چندان برجسته نکرده است. به‌این‌ترتیب، مدعا این است که توضیح منطقِ تفکیک لحظه‌های فلسفۀ برگسون در خوانش دلوز و نیز منطق گذار از هریک به دیگری، به‌جای ملاحظۀ دو بیان از دیرند، مقتضی در شمار آوردن بیان سومِ دیرند همچون تفاوت فی‌نفسه است. این‌گونه است که بیان‌پذیری هریک از وجوه دیرند در سه گونه‌‌ تفاوت میسر می‌گردد: دیرند همچون امر ناب در تفاوت ماهوی، دیرند همچون امر فراگیر در تفاوت شدّی و دیرند همچون امر خلاق در تفاوت فی‌نفسه.

کلیدواژه‌ها

• برگسون
• دوگانه‌انگاری
• یگانه‌انگاری
• بیانگری
• دلوز

موضوعات

• فلسفه

عنوان مقاله [English]

Three Expressions of "Duration" in Bergson's Philosophy; what is the "Difference" of Deleuze's Formulation from Bergson's Philosophy?

نویسندگان [English]

• Seyyed Ashkan  Khatibi ¹
• Mohammad Taghi Tabatabaei ²

¹ Philosophy student of University of TehranUniversity of Tehran

² Assistant Professor, Department of Philosophy,

چکیده [English]

Bergson's philosophy has been considered sometimes as a flatly dualistic philosophy and sometimes as a profoundly monistic one. Each of these interpretations was, however, formed at the expense of neglecting certain notions and explicit positions of him. In addition, there are others who have tried to formulate a third conciliatory reading. But these last readings, instead of solving the difficulties, have paradoxically multiplied them. Indeed, they reduce Bergsonian philosophy either to a philosophy based on a sort of Pantheism (let’s say Pan-durationism), or to a type of Dialectical Philosophy. By introducing the notion of ‘difference’, Gilles Deleuze offers an interpretation of Bergsonian philosophy according to which it is made up of different moments of dualism and monism. At each of these moments, duration 'expresses' itself differently': from an 'absolute dualism' to a 'rediscovered dualism' passing through a 'virtual monism'. By trying to highlight the essential difference of this interpretation centered around the notion of ‘difference’, and by attempting to formulate and explain the relationships between the different moments of Bergsonian philosophy according to Deleuze, we aim to explain rather the implicit logic of the passage from an absolute monism to a rediscovered dualism by emphasizing on the notion of 'difference ', a deeply Deleuzian notion and yet devoid of an explicit and determined status in the Bergsonian studies of Deleuze. Our purpose, moreover, consists in highlighting the three expressions of duration according to the three aspects of difference: duration as the pure according to the 'difference in nature', duration as the encompassing according to the 'intensive difference' and duration as the producer according to the 'difference in itself'.


 

کلیدواژه‌ها [English]

• Bergson
• Dualism
• Monism
• Expressionism
• Deleuze