نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختة کارشناسی ارشد ایران‌شناسی، بنیاد ایران‌شناسی، تهران، ایران

چکیده

بی‌گمان، اصطلاح‌شناسی از ضرورت‌های هر دانشی است که اگر تاریخی انجام شود، سودش دوچندان است. در میان اصطلاحات فلسفه‌ی عملی که گر چه نام‌آشناست و در علوم قرآن و نیز تاریخ و عرف فراوان بکار می‌رود؛ اما به‌عنوان زبان‎زدی فلسفی به‌ویژه با نگاه تاریخی بررسی نشده، واژه‌ی مدنی است که صفت نسبی مدینة است. این اصطلاح که در میراث جهان اسلام پربسامد است، در عنوان سومین شاخه‌ی حکمت عملی، «الفلسفة المدنیة»، بکار رفته و اصطلاح نام‌ور و بنیادین «مدنی بالطبع» که در انسان‌شناسی فلسفی و فلسفه‌ی علوم اجتماعی محور است، از آن ساخته شده است؛ ازاین‌رو، پرداختن بدان ضروری است؛ به‌ویژه بررسی آن در مطالعات تمدنی نیز لازم است؛ زیرا واژه‌ی تمدن نیز مبتنی بر آن است. این مقاله با بررسی مدینة و مدنی در فرهنگ‌های اصیل لغت تازی مانند العین، مختار الصحاح، تهذیب اللغة و نیز در برخی کتاب‌های مرتبط با علوم قرآنی، راه را برای تحقیق آن در گزارش‌های عربی متن‌های فلسفی یونانی می‌گشاید که با پژوهش آن‌ها به نظر می‌رسد که مترجم ناشناس خطابه‌ی ارسطو پیشگام در به‌کارگیری مدینة و مشتقات آن در ترجمه‌ی πολις یونانی و مشتقاتش است و در استعمال مدینی به‌عنوان صفت نسبی مدینة نیز منحصر به فرد است و شاید نشان قدمت آن باشد. در این میان، گویا کندی در به‌کارگیری وصف مدنی مقدم است و نیز اسحاق در ترجمه‌ی اخلاق ارسطو، مدینة و مشتقاتش را هرچند تحت‌اللفظی ست، به‌عنوان برابر نهاد πολις یونانی و واژه‌های برگرفته از آن، بیش از سیاسة و مشتقاتش که در عربی رایج‌تر است، می‌پسندد و بهره می‌برد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Historical Look at the Words مدینة and مدنی in the Arabic Translations of Greek Philosophical Books

نویسنده [English]

  • Sajjad Hejri

M.A. in Iranology, Iranology Foundation, Tehran, Iran

چکیده [English]

Terminology is one of the necessities of any science, which, if done historically, would be doubly useful. Among the terms of practical philosophy, which although it is familiar and used extensively in the sciences of the Qur'an as well as in history and custom, as a philosophical expression, it has not been studied from a historical point of view, it is the word مدنی, which is the relational adjective of مدینة. This term, which is widely used in the heritage of the Islamic world, is used in the title of the third branch of practical wisdom, الفلسفة المدنیة, and the infamous and fundamental term مدنی بالطبع which is central to philosophical anthropology and philosophy of social sciences, is derived from it. Therefore, it is necessary to address it, especially studying it in civilization studies is also necessary; because the word civilization is also based on it. By examining the مدینة and مدنی in the original dictionaries of the Arabic language such as Al-Ain, Mukhtar Al-Sahah, Tahzib Al-Loghah, as well as in books related to Quranic sciences, this article opens the way for its research in the Arabic reports/translations of Greek philosophical texts which by investigating them it seems that the unknown translator of Aristotle's Rhetoric is a pioneer in the use of مدینة and its derivatives in the Greek translation of πολις and its derivatives, and in the use of مدینی as a relational adjective is also unique and perhaps it is a sign of its antiquity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Medina
  • Madani
  • Πολις
  • Nicomachean Ethics
  • Aristotle's Rhetoric
ابن بطریق؛ یحیی (بی‌تا). سر الأسرار یا السیاسة والفراسة فی تدبیر الرئاسة، بی‌جا، بی‌نا
ابن بهریز، حبیب (1357). حدود المنطق، محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انجمن شاهنشاهی فلسفة ایران (مؤسسه‌ی حکمت و فلسفه)
ابن رشد، محمد بن احمد (1938). تفسیر مابعدالطبیعة، موریس بویژ، بیروت: طباعة الکاثولکیة
ابن رشد (بی‌تا). تلخیص الخطابة، عبدالرحمن بدوی، کویت: وکالة المطبوعات
ابن رشد (1998). الضروری فی السیاسة، احمد شحلان، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة
ابن رشد (1998). تلخیص السیاسة، حسن مجید العبیدی، بیروت: دار الطلیعة للطباعة والنشر
ابن فارس، ابوالحسین احمد (1399). مقاییس اللغة، عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع
ابن مقفع، ابومحمد عبدالله (1409). آثار ابن مقفع، بیروت: دار الکتب العلمیة
ابن مقفع (1357). المنطق، محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انجمن شاهنشاهی فلسفة
ابن منظور (بی‌تا).، لسان العرب، عبدالله علی الکبیر، محمد احمد حسب الله و هاشم محمد الشاذلی، قاهره: دار المعارف
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (بی‌تا). الفهرست، بیروت: دار المعرفة
ابن ندیم (1381). الفهرست، محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر
ارسطو (1979). الأخلاق، اسحاق بن حنین، عبدالرحمن بدوی، کویت: وکالة المطبوعات
ارسطو (1979). الخطابة، عبدالرحمن بدوی، کویت: وکالة المطبوعات
ارسطو (1953). فن الشعر، عبدالرحمن بدوی، قاهره: مکتبة النهضة المصریة
ازهری، محمد بن احمد (1396). تهذیب اللغة، عبدالسلام محمد هارون و محمدعلی النجار، قاهره: المؤسسة المصریة للتألیف ووالأنباء والنشر
افنان، سهیل (1389).، پیدایش اصطلاحات فلسفی در عربی و فارسی، محمد فیروزکوهی، تهران: حکمت
بدوی، عبدالرحمن (1954). الأصول الیونانیة للنظریات السیاسیة فی الإسلام، قاهره: مکتبة دار الکتب المصریة
جفری، آرتور (1372). واژه‌های دخیل در قرآن، فریدون بدره‌ای، تهران: توس
جمیلی، رشید (1397). نهضت ترجمه در شرق جهان اسلام در قرن سوم و چهارم هجری، صادق آئینه‌وند، تهران: سمت
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
رازی، محمد بن ابی بکر (1986). مختار الصحاح، بیروت: مکتبة لبنان
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1404). المفردات فی غریب القرآن، تهران: دفتر نشر الکتاب
زرکشی، بدر الدین (بی‌تا). البرهان فی علوم القرآن، محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: مطبعة دار التراث
زمخشری، محمود بن عمر (1419). أساس البلاغة، محمد باسل عیون السود، بیروت: دار الکتب العلمیة
زهری، محمد بن مسلم (1418).، الناسخ والمنسوخ ویلیه تنزیل القرآن بمکة أو المدینة، خاتم صالح الضامن، بیروت: مؤسسة الرسالة
سیوطی، جلال الدین (بی‌تا). الإتقان فی علوم القرآن، مدینه: مجتمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف
سمهودی، علی بن عبدالله (1422). وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، قاسم السامرائی، لندن: مؤسسة الفرقان للتراث الإسلامی
فارابی، محمد بن محمد (1968). إحصاء العلوم، عثمان امین، قاهره: مکتبة الأنجلو المصریة
فارابی (1995). تحصیل السعادة، علی بو ملحم، بیروت: دار ومکتبة الهلال
فارابی (1976). الخطابة، محمدسلیم سالم، مصر: مطبعة دار الکتب
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410). کتاب العین، مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، بیروت: دار ومکتبة الهلال
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1415). القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیة
قتادة، ابوالخطاب ابن دعامة (1404). الناسخ والمنسوخ، حاتم صالح الضامن، بیروت: مؤسسة الرسالة
کندی، یعقوب بن اسحاق (1369). رسائل الکندی الفلسفیة، محمد عبدالهادی ابوریدة، قاهرة: دار الفکر العربی
گوتاس، دیمیتری (1381).، تفکر یونانی، فرهنگ عربی، محمدسعید حنائی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی
مجلسی، محمدباقر (1403). بحار الأنوار الجامعة لدرر الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء
مسکویه رازی، احمد بن محمد (1393). تهذیب الأخلاق وتطهیر الأعراق، حسن تمیم، قم: انتشارات زاهدی
مصطفوی، حسن (1385). التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی
یاقوت حموی، شهاب الدین (بی‌تا). معجم البلدان، فرید عبدالعزیز الجندی، بیروت: دار الکتب العلمیة
یعقوبی، احمد بن بی یعقوب (1422). البلدان، محمدامین ضناوی، بیروت: دار الکتب العلمیة
 
References
Aristotle (1979). Al-Akhlaq, Ishaq Bin Hanin, Abd al-Rahman Badawi, Kuwait: Press Office. [in Arabic]
Aristotle (1979). Al-Khataba, Abd al-Rahman Badawi, Kuwait: Vakalah Al-Mahabbat. [in Arabic]
Aristotle (1953). Fan al-Shaar, Abd al-Rahman Badawi, Cairo: Al-Nahda Al-Masriyya School. [in Arabic]
Azhari, Muhammad bin Ahmad (2016). Taheeb al-Laghga, Abdussalam Mohammad Haroun and Mohammad Ali al-Najjar, Cairo: Al-Masry Foundation for Compilation and Publishing. [in Arabic]
Afnan, Sohail (2010). The Origin of Philosophical Terms in Arabic and Persian, Mohammad Firouzkohi, Tehran: Hikmat. [in Persian]
Badawi, Abdul Rahman (1954). The Greek Principles of Political Theories in Islam, Cairo: Al-Katb al-Masriyya School. [in Arabic]
Dehkhoda, Ali Akbar (1998). Dehkhoda Dictionary, Tehran: University of Tehran Publishing and Printing Institute
Farabi, Muhammad bin Muhammad (1968). Statistics of Sciences, Othman Amin, Cairo: Al-Anjalo Al-Masriyya School. [in Arabic]
Farabi (1995). Tahsil al-Saada, Ali Bou Malham, Beirut: Dar and Al-Hilal School. [in Arabic]
Farabi (1976). Al-Khataba, Muhammad Salim Salem, Egypt: Dar Al-Katb Press. [in Arabic]
Farahidi, Khalil bin Ahmad (1989). Al-Ain Kitab, Mehdi Al-Makhzoumi and Ebrahim Al-Samrai, Beirut: Dar and Al-Hilal Library. [in Arabic]
Firozabadi, Muhammad bin Yaqub (1994). Al-Qamoos Al-Muhait, Beirut: Dar Al-Katb Al-Alamiya. [in Arabic]
Gutas, Dimitri (2002). Greek thought, Arabic culture, Mohammad Saeed Hanai Kashani, Tehran: University Publishing Center.
Ibn Batliq; Yahya (n.d.). Sir al-Asrar or al-policy and wisdom in the management of the presidency, n.p.
Ibn Behriz, Habib (1978). Hudud al-Mutiq, Mohammad Taghi Daneshpajoh, Tehran: Shahshahi Philosophy Society of Iran (Institute of Hikmat and Philosophy). [in Persian]
Ibn Rushd, Muhammad Ibn Ahmad (1938). Commentary on Metaphysics, Maurice Boyge, Beirut: Al-Katholic Printing. [in Arabic]
Ibn Rushd (n.d.). Takhis al-Khattab, Abd al-Rahman Badawi, Kuwait: Press Agency
Ibn Rushd (1998). Al-Dahuri fi al-Siyassah, Ahmad Shahlan, Beirut: Al-Wahda Al-Arabiya Center for Studies. [in Arabic]
Ibn Rushd (1998). Takhis al-Siyasa, Hassan Majid al-Obeidi, Beirut: Dar al-Tali'a for printing and publishing. [in Arabic]
Ibn Faris, Abul Hossein Ahmad (2019). Al-Leghays, Abdus Salam Mohammad Haroun, Beirut: Dar Al-Fikr for Printing and Publishing and Distribution
Ibn Muqafa, Abu Muhammad Abdullah (1988). The works of Ibn Muqafa, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya. [in Arabic]
Ibn Muqafa (1978). Al-Mantiq, Mohammad Taghi, scholar, Tehran: Philosophical Philosophical Society
Ibn Manzoor (n.d.), Al-Arab Language, Abdullah Ali Al-Kabeer, Muhammad Ahmad Hasbullah and Hashim Muhammad Al-Shazli, Cairo: Dar al-Maarif. [in Arabic]
Ibn Nadim, Muhammad Ibn Ishaq (n.d.). Al-Furst, Beirut: Dar Al-Marafah. [in Arabic]
Ibn Nadim (2002). Al-Fhorst, Mohammad Reza Todjad, Tehran: Asatir. [in Arabic]
Jeffrey, Arthur (1993). Words involved in the Qur'an, Fereydoun Badrei, Tehran: Tous
Jamili, Rashid (2017). The Translation Movement in the East of the Islamic World in the Third and Fourth Centuries of the Hijri, Sadegh Ainevand, Tehran: Samt
Kennedy, Yaqub Ibn Ishaq (1990). Al-Kandi al-Falsafiyah Letters, Muhammad Abd al-Hadi Aburidah, Cairo: Dar al-Fikr al-Arabi. [in Arabic]
Majlesi, Mohammad Bagher (1982). Bihar al-Anwar al-Jamaa Leder al-Imam al-Athar, Beirut: Al-Wafa Foundation. [in Arabic]
Moskvieh Razi, Ahmad bin Muhammad (2013). Tahzeeb al-Akhlaq and Tahir al-Araq, Hassan Tamim, Qom: Zahedi Publications
Mustafavi, Hassan (2015). Research in the words of the Qur'an, Tehran: Allameh Mostafavi Publishing Center
Qatada, Abul Khattab Ibn Duamah (1983). Nasakh and Mansukh, Hatem Saleh al-Damen, Beirut: Al-Risalah Foundation
Razi, Muhammad bin Abi Bakr (1986). Mukhtar al-Sahah, Beirut: Lebanese School
Ragheb Esfahani, Hossein bin Muhammad (1983). Al-Mufardat fi Gharib al-Qur'an, Tehran: Al-Kitab Publishing House
Siyuti, Jalaluddin (n.d.). Al-Iqqan fi Ulum al-Qur'an, Madinah: Al-Mulk Fahd Printing Complex
Samhoudi, Ali bin Abdullah (2001). Wafa al-Wafa by Akhbar Dar al-Mustafi, Qasim al-Samrai, London: Al-Furqan Foundation for Islamic Heritage
Zarakshi, Badruddin (n.d.). Al-Barhan fi Ulum al-Qur'an, Muhammad Abolfazl Ibrahim, Cairo: Dar Al-Tarath Press. [in Arabic]
Zamakhshari, Mahmoud bin Omar (1998). Asas al-Balagha, Mohammad Bassel Ayoun Al-Soud, Beirut: Dar Al-Katb Al-Alamiya. [in Arabic]
Zohri, Muhammad bin Muslim (1997)., The Nasakh and Mansukh Willyeh Tanzil Al-Qur'an in Makkah or Al-Madinah, Khatam Saleh Al-Dzaman, Beirut: Est. [in Arabic]
Yaqut Hamvi, Shahabuddin (n.d.). Ma'jam al-Baldan, Farid Abdulaziz al-Jandi, Beirut: Dar al-Katb al-Alamiya. [in Arabic]
Yaqoubi, Ahmad bin B. Yaqoob (2001). Al-Baldan, Mohammad Amin Zanawi, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Alamiya. [in Arabic]