نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• حوران اکبر زاده

هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

صدرالمتألهین (برخلاف ابن‌سینا و سهروردی) در ادراک حسی و خیالی قائل به خلاقیت نفس است، درحالی‌که دربارۀ فرآیند ادراک عقلی در آغاز، دارای آرای متفاوت و متعارض است. مهمترین آرای او در این زمینه در قالب سه رویکرد قابل ذکر است: نخست، مشاهدۀ مُثُل نوریه از دور؛ دوّم، افاضۀ واهب‌الصور بر سبیل رشح (با قرائت صدرایی) و سوّم، اندکاک در ذات الهی بر سبیل فنا. گرچه صدرالمتألهین رویکرد اخیر را نظر نهایی خویش اعلام کرده اما در جمع این سه رویکرد، توجیه‌های مختلفی از سوی شارحان معاصر حکمت متعالیه ابراز شده است. از نظر نگارنده، جامع‌ترین وسازگارترین این توجیه‌ها بر اساس ساختار فکری ملاصدرا، این است که ملاصدرا (بنا بر اصل تشکیک در وجود) هر یک از موارد فوق را مرتبه‌ای از مراتب ادراک عقلی دانسته و معتقد است که در مراتب اولیۀ تعقل، نفس به‌دلیل ضعف، صور عقلیه را از دور مشاهده می‌کند. در مرحلۀ بعدی، نفس استکمال یافته و بر اثر اتحاد با صور عقلیه (در سیر صعودی‌اش) فیض‌هایی را دریافت می کند. در مرحلۀ آخر، نفس در اوج استکمال و فنای قدسی، خلاق صور عقلیه می‌گردد. لذا از قرائن کلمات او بر می‌آید که هرچه نفس ضعیف‌تر باشد، ادراک عقلانی‌اش ضعیف‌تر و محدودتر خواهد بود و بالعکس هرچه شدیدتر و کامل‌تر باشد، از تعقّل عمیق‌تری برخوردار می‌شود. بنا بر این تبیین، مرحلۀ أعلای تعقّل مختص راسخین در علم و انسان‌های کامل می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

• تعقل
• مشاهده
• افاضه
• اندکاک
• نفس
• عوالم سه‌گانۀ وجود
• مراتب سه‌گانۀ ادراک
• صدرالمتألهین

عنوان مقاله [English]

An Investigation of Mulla Sadra's Views on Realization of Intellectual Perception

نویسنده [English]

• huran akbar zadeh

چکیده [English]

Unlike Avicenna and Sohrevardi, Mulla Sadra believes in the creativity of soul in sense and imaginal perceptions while at first glance he seems to hold different and even contradictory views on intellectual perception. His most significant views on intellectual perception fall into three categories: distant observation of illuminative forms, expansion of images on the basis of Rashh and dissolution of soul in God to the point of Fana (self-annihilation). Mulla Sadra declared the third approach his final view; however, contemporary commentators of transcendental philosophy have sought to justify the three of them. The author of this paper supports the view that Mulla Sadra considered each of these approaches a stage of intellectual perception and believed that the soul observes the intellectual images from distance due to its weakness in the first stage; then unites with intellectual images in the second stage while moving toward perfection and finally becomes the creator of intellectual images as it reaches the pinnacle of perfection and self-annihilation. Therefore, the weaker the self is, the weaker its perception is and vice versa. In conclusion, only the steadfast seekers of knowledge and perfect men will attain the final stage of intellectual perception.

کلیدواژه‌ها [English]

• intellection
• observation
• dissolution
• Soul
• triplet worlds of being
• triplet levels of perception
• Mulla Sadra